Büyük Buhran Nedir?
Özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinin etkilendiği, etkilerinin 1930’ların sonuna kadar sürdüğü, o zamana dek yaşanmış en büyük küresel kriz niteliğini taşıyan kriz 1929 krizidir.
Krizin Nedenleri
Krizin çıkmasında pek çok neden mevcut. En önemlilerini sıralayacak olursak;
1-) Kriz çıktığında başkan Hoover’dı ve Hoover’ın ekonomi alanında tecrübesi yoktu. Dolayısıyla krizi baştan önleyemedi.
2-) Hoover liberal yönetimi savunduğundan kriz ortaya çıkınca piyasaya müdahale etmedi.
3-) Sermaye piyasası oyuncularını (örneğin bankaları) denetleyen bir mekanizma yoktu. Bankalar serbestçe kredi verip kazançlarını artırmak istediler. Ancak bankalar verdiği kredileri tahsil edemeyince ekonomide problemler oluştu.
4-) Amerika’daki en büyük 200 şirket ekonominin neredeyse yarısını oluşturuyordu. Çoğu sektörde bu şirketler tekel oluşturmuş haldelerdi. Bu şirketlerin bazılarında ortaya çıkacak bozulma tüm ekonomiyi etkileyecek düzeydeydi.
5-) ABD, 1. Dünya Savaşı’ndan Avrupa ülkelerine göre kazançlı çıkmıştı. Avrupa ekonomileri savaşın yaralarını sarmaya çalışırken ABD, ülkelere kredi dağıtıyordu. Ancak bazı ülkeler bu kredileri ödeyemediler.
6-) Halkın alım gücü düşünce tüketim harcamaları azaldı. Talebin azalması da ekonomide durgunluğa yol açtı.
Kriz Patlak Veriyor
New York Menkul Kıymetler Borsası 1928 yılında harika bir performans sergilemişti. Çoğu hisse yükseliyordu ve yatırımcılar para kazanıyordu. Ancak 1929’un Ekim ayına gelince yatırımcılar paralarını borsadan çekmeye başladı ve borsada bir düşüş gözlendi. 24 Ekim 1929 günü ise New York Menkul Kıymetler Borsası dibe vurdu ve bu gün tarihe “Kara Perşembe” olarak geçti.
Kara Perşembe sonrası piyasada 4.2 milyar dolar buharlaştı. Dolayısıyla yüz binlerce insanın varlıkları da yok olmuştu. Halk bir anda fakirleşti ve halkın alım gücü azaldı.
Amerika’nın bazı bölgelerinde ise insanlar takasla alışveriş yapmaya başladı. Çünkü piyasada para kıtlığı vardı. Bu dönemde Amerika’daki intihar oranları ise kriz yüzünden arttı.
Krizin Etkileri
Eldeki verilere göre 1929 krizi yüzünden dünyada yaklaşık 50 milyon kişi işini kaybetti. Dolayısıyla yapılan üretim ise yaklaşık %40 düştü.
Krizin kaynağı olan ABD’de ise işsizlik oranı %25’lere kadar çıktı.
Ülkeler arası ticaret ise %65 oranında azaldı.
Kriz 1930’ların sonuna doğru etkisini tamamen kaybetmeye başlasa da 1939 yılında 2. Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla küresel ekonomi uzun yıllar beklenen seviyeye gelemedi.
Krizden Nasıl Çıkıldı?
Dönemin ABD başkanı Hoover’ın ekonomiye müdahale etmemesi işe yaramadı. Bir sonraki seçimde ise ABD halkı başkan olarak Roosevelt’i seçti. Yeni başkan Roosevelt ise “New Deal” adlı programı duyurdu.
Ağırlıklı olarak ekonomik reformlar içeren bu program “3 R” olarak özetlenmektedir: Relief, Recovery, Reform (Rahatlama, İyileşme, Reform).
Hükümete göre krizin çıkma sebeplerinden en önemlisi tüketim harcamaların azalmasıydı. Dolayısıyla bunun artırılması gerekiyordu. Devlet de kamu harcamalarını artırarak yüzbinlerce Amerikalıyı istihdam etti ve düşen talebi canlandırmak istedi.
New Deal programının oluşumunda ekonomist John Maynard Keynes’in etkisinin olduğunu biliniyor. Keynes’e göre böyle bir krizden çıkmanın yolu devletin kamu harcamalarını artırması ve işçileri istihdam etmesidir. Keynes’in benimsediği yaklaşım liberalizmle ters ilişki içerisindedir. Bundan dolayı Hoover piyasaya müdahale etmedi.
“Ekonomik durgunluğun yenilmesi için gerekirse devlet çukur kazdırıp sonra da o kazdırdığı çukurları doldurtmak durumundadır.” – John Maynard Keynes
Roosevelt koltuğa oturduğunda işsizlik oranı %25’lerdeydi ve her yıl giderek azalıyordu. Ancak 1940’a gelindiğinde işsizlik oranı halen %10’un üzerindeydi.
Art of Economics 